Peki bu renk farklılıklarının arkasında ne yatıyor? Cevap, göz bebeğini çevreleyen renkli doku halkası olan iriste gizli. Burada, melanin adı verilen bir pigment neredeyse tüm işi yapıyor. Kahverengi gözler, ışığı emen yüksek oranda melanin içerir ve bu koyu görünümü oluşturur. Mavi gözlerde ise çok az melanin bulunur. Renkleri, pigmentten değil, irisin içinde ışığın saçılmasıyla ortaya çıkan fiziksel bir etkiden, yani gökyüzünü mavi gösteren etkiyle aynı olan Tyndall etkisiyle oluşur.
Mavi gözlerde, kısa dalga boyundaki ışıklar (mavi gibi), daha uzun dalga boyundaki (kırmızı veya sarı gibi) ışıklara göre daha etkili bir şekilde saçılır. Melanin konsantrasyonu düşük olduğu için daha az ışık emilir, bu da saçılan mavi ışığın baskın olmasını sağlar. Bu mavi ton, pigmentten değil, ışığın gözün yapısıyla etkileşim şeklinden kaynaklanır.
Yeşil gözler ise, orta miktarda melanin pigmentinin ışık saçılmasıyla dengelenmesi sonucu oluşur. Ela gözler daha da karmaşık. İristeki düzensiz melanin dağılımı, ortam ışığına bağlı olarak değişebilen bir renk mozaiği yaratır.
Peki ya genetik?
Göz renginin genetiği de bir o kadar büyüleyici. Uzun süre boyunca, bilim insanları tek bir genin kontrol ettiği basit bir “kahverengi maviyi yener” modeline inandılar. Ancak araştırmalar, gerçeğin çok daha karmaşık olduğunu gösteriyor. Birçok gen göz renginin belirlenmesine katkıda bulunur. Bu da aynı ailedeki çocukların neden dramatik şekilde farklı göz renklerine sahip olabildiğini ve iki mavi gözlü ebeveynin neden bazen yeşil, hatta açık kahverengi gözlü bir çocuğa sahip olabildiğini açıklar.
Göz rengi zamanla da değişir. Avrupa kökenli birçok bebek, melanin seviyeleri henüz düşük olduğu için mavi veya gri gözlerle doğar. Yaşamın ilk birkaç yılında pigment kademeli olarak biriktikçe, bu mavi gözler yeşile veya kahverengiye dönebilir.
Yetişkinlikte göz rengi daha kararlı olma eğilimindedir, ancak ışığa, kıyafete veya göz bebeği boyutuna bağlı olarak küçük görünüm değişiklikleri yaygın.
Asıl ilginç olanlar
Bir de gerçek nadir durumlar var. Heterokromi, yani bir gözün diğerinden farklı renkte olması veya tek bir irisin iki farklı renk içermesi nadir ancak çarpıcı. David Bowie’nin gözlerinin farklı renklerde görünmesi ise bir kaza sonrası göz bebeğinin kalıcı olarak genişlemesinden kaynaklanan, heterokromi yanılsaması veren bir durumdu.
Sonuç olarak, göz rengi sadece genetik ve fiziksel bir tuhaflıktan fazlası. Biyoloji ve güzelliğin nasıl iç içe geçtiğinin bir hatırlatıcısı. Her iris, bakış açınıza göre farklı ışık yakalayan pigment halkaları, altın benekleri veya derin kahverengi havuzları olan minik bir evren gibi.
